HORNHUIZEN, kerk en dorpshuis
Hornhuizen, ontstaan op een kwelderwal in de 9e of 10e eeuw, wordt in de kroniek van klooster Bloemhof voor het eerst genoemd bij de naam Howerahusum, wat ‘huizen van de bewoners van de houw’ (Oudfries howa = hoeve, hofstede) betekent.
De middeleeuwse kerk van Hornhuizen ging in 1247 verloren bij een brand, volgens schrijven van Abt Menko. De bisschop van Münster eiste hiervoor honderd Munsters munten als schadevergoeding. De kerk werd herbouwd in (laat)romaanse stijl. De bovenkant van de laatgotische toren sneuvelde in 1815 en werd in 1818 tot op kerkhoogte afgebroken. Enkele jaren later werd hij van een nieuwe kap en gekleurde spits voorzien. Al sinds de bouw ondersteunen twee zware steunberen aan de westzijde de toren: blijkbaar werd er getwijfeld aan de stevigheid. Het uurwerk op de eerste verdieping heeft een ingeslagen inscriptie, die onder meer Meister Derck Elles tot Suithorn als maker in 1679 vermeldt.
De huidige, driezijdig gesloten zaalkerk uit 1850 is de neogotische vervanger van de oude kerk, en is opgetrokken in donkere waalsteen op de oude fundering.
Binnen zien we een gedrukt houten tongewelf boven een vloer met plavuizen en grafzerken, waaronder die van Allert Tamminga uit 1498 met een klein bronzen schild. Het meeste meubilair werd behouden, al kwam er wel een nieuwe preekstoel. De achttiende eeuwse herenbank heeft een opzetstuk met de wapens van de families Meckema van Aylva-van Camstra, geflankeerd door twee schildhouders in de vorm van eenhoorns. De bank herinnert aan de in 1802 afgebroken Tammingaborg.
De kerk en toren kwamen in 1978 in bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken en werden in twee fasen gerestaureerd; in ’89 de torenbekroning, het dak en het muurwerk, in ’96 het in- en exterieur van de kerk en toren. Na de restauratie heeft de kerk de bestemming van dorpshuis gekregen. De toren, waarvan de lantaarn de oude kleurstelling terugkreeg, fungeert nu weer als baken voor de schippers op het Wad, een functie die de torens aan deze kust eeuwen hebben gehad.