De Vrijmaking had ingrijpende gevolgen voor het eigendom van de stenen kerk van Schouwerzijl. Uiteindelijk bepaalde in 1948 een rechter dat het oude stenen kerkgebouw toebehoorde aan de meerderheid van de kerk, in dit geval de Vrijgemaakten. Er werd door de kleine achtergebleven leden van de Gereformeerde gemeente besloten een nieuwe kerk te gaan bouwen.
Niemand wilde een graf aan de noordkant. Daar kwamen de armen, vreemdelingen en zwervers, allen zonder grafsteen. Hier bij de kerk in Zuurdijk een bijzonder monument voor die armen. Het is een grafsteen ter herinnering aan de ongelijkheid in de dood.
Het kerkje van Oostum is vanwege het idyllische karakter vaak geschilderd, het mooist misschien wel door Johan Dijkstra. Het piepkleine middeleeuwse wierdedorpje heeft een 13e eeuws kerkje met als oudste onderdelen het schip en koor. Op het dak liggen oude holle en bolle pannen (‘nonnen en monniken’), waar door verschillende kleuren pannen figuren zijn ingedekt (een Christusmonogram?
DEN HAM, Harkema’s kerkje Het kerkje van Harkema ligt midden in het land tussen Aduard, Den Ham en Fransum. Het is eigenlijk geen kerk, maar een tuinversiersel met alle elementen die een kerk een kerk maakt. Het was boer Albert Harkema die samen met vrijwilligers tussen 1985 en 1998 hier zonder toestemming ging metselen. Zijn
Enigszins weg van het toeristische centrum, is het oude dorpscentrum een plaats van schoonheid en ingetogenheid. Tuin, tuincafé en kerk zijn plaatsen van weldadige rust. Je vraagt je af waarom de Pieterpadwandelaar niet zijn tocht bij het naar Bertje Jens vernoemde café begint of eindigt. Daar komt bij dat de kerk is opgedragen aan de apostel Petrus, ook wel Sint-Pieter genoemd. Het idee om van de Sint-Pieterskerk naar de Sint Pieterberg te lopen spreekt aan!
Met haar zware, gesloten zadeldaktoren houdt ze
de wacht over de bochtige benedenloop van Groningens enige echte rivier. Uit driepasnissen in de
oostgevel van de toren blijkt dat deze al in de dertiende eeuw is gebouwd. De hoog geplaatste
rondboogvensters en spaarvelden met kraalprofielen zijn romaans. De vensters in de zuidelijke schipwand
en de toren zijn gotisch.
GARNWERD, Liudgerkerk De romano-gotische kerk op de wierde van ‘Granawurth’ stamt waarschijnlijk uit de 12e of 13e eeuw en heeft Sint-Liudger als patroon. In de kerk is fraai meubilair uit de 17e en 18e eeuw te bewonderen, waaronder een kleine barokke avondmaalstafel. Tot de restauratie van 1976 was de geschiedenis van de kerk afgedekt met lagen
Als enige kerk in de provincie Groningen heeft Fransum een gemetselde bakstenen preekstoel uit de middeleeuwen. Dit eenzaam gelegen kerkje is gebouwd voor de cisterciënzer monniken van Aduard.
De Doopsgezinde Vermaning stamt uit 1838.
De vermaning in Noordhorn is gebouwd als waterstaatskerk, het heeft in de bouwstijl dan ook kenmerken van de 19e eeuwse Waterstaatsgebouwen.
Dit is te verklaren uit het feit dat men bij de bouwsubsidie ontving van Provinciale Staten en daardoor
onderworpen was aan overheidstoezicht op ontwerp en uitvoering.
Preekstoel en herenbanken stammen uit de 17e eeuw, het interieur is 19e eeuws en sober, terwijl de vloer in 1992 is gelegd tijdens de restauratie. In de ruimte voor de kansel ligt een aantal grafzerken, waarvan enkele uit de 16e eeuw. Bijzonder is de steen van Sicke Luersumma uit 1493. Het opschrift luidt: ‘ANNO DNI DUSENT CCCC ENDE XCIII OP MEYDACH DO STARFF SALIGHE SICKE LUERSUMMA BIDDET VOER DIE SIELE PR NR’. Op de hoeken van de steen staan de symbolen van de vier evangelisten: De mens (Mattheus), de arend (Johannes), de leeuw (Marcus), de stier (os, rund; Lucas). Sicke
De Torenkerk in Winsum is een middeleeuwse kerk waarvan de oudste delen stammen uit de late 11e of in ieder geval 12e eeuw. Uit de oorspronkelijke bouwtijd resteren nog tufsteen fragmenten in de zuidmuur van het schip. Hoe het schip er oorspronkelijk heeft uitgezien valt, mede door het aanbrengen van grote spitsboogvensters in de 16e eeuw, niet meer te zeggen.
De middeleeuwse kerk van Hornhuizen ging in 1247 verloren bij een brand, volgens schrijven van Abt Menko. De bisschop van Münster eiste hiervoor honderd Munsters munten als schadevergoeding. De kerk werd herbouwd in (laat)romaanse stijl. De bovenkant van de laatgotische toren sneuvelde in 1815 en werd in 1818 tot op kerkhoogte afgebroken. Enkele jaren later werd hij van een nieuwe kap en gekleurde spits voorzien.
De kerk werd gebouwd in 1651, maar deze was te klein en werd daarom in 1661 vergroot (dit jaartal
staat ook op de gevelsteen). In 1862 werd het kerktorentje vernieuwd en in 1866 kon een klok in de toren worden geplaatst. Pas in 1920 werd in de kerk een orgel geplaatst. Het dateert uit het midden van de 18-de eeuw en is een werkstuk van de orgelmakersfamilie Hildebrandt. Dit orgel kwam in 1870 in de kerk van Eerbeek terecht, vanwaar het in 1920 naar Niezijl ging. De kerk is eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken.
De kerk dateert uit de 13e eeuw. In de kerk een door Jan de Rijk uitgesneden preekstoel met kuip, kapstokbord en luifel, uit 1721. De Herenbank heeft een opzetstuk met het wapen van Swinderen.
