TERP WERD WIERDE

Historisch gezien komt “wierde” van het Oud-Friese “werth” en bleef het in plaatsnamen zoals Feerwerd en Garnwerd. Het woord “wierde” raakte in de 16e eeuw in onbruik, maar werd begin 20e eeuw heringevoerd door archeoloog Van Giffen. Een conflict tussen de Friese professor Holwerda en Van Giffen over opgravingsmethoden leidde tot de herintroductie van “wierde” in Groningen. Daarnaast worden plaatsnamen met de uitgang “-um” besproken, die afgeleid zijn van “heem” en woonplaats betekenen.

DROGE VOETEN DANKZIJ WATERWOLF

Het gehucht met slechts enkele huizen en een camping dankt haar naam aan de naam van het waterschap dat destijds verantwoordelijk was voor de afwatering van het Reitdiep. Waar Kommerzijlsterrijte en Reitdiep samenkomen bouwde men 100 jaar geleden het eerste elektrische gemaal van ons land. In dit lege vlakke deel van het Reitdiepgebied verwacht je niet een uit rood baksteen opgetrokken gebouw met glimmende pijpen en hoge romaans aandoende ramen. Het is een industrieel erfstuk dat in haar somberheid drukkend werkt op het landschap. Een landschap dat altijd dreigt aan natte voeten ten onder te gaan.

REITDIEPDAL EN DE HUNZE

Direct vanuit de stad richting het Noorden kondigt een bruin bord aan dat je het Reitdiepdal inrijdt.
Het Reitdiep strekt zich uit van de stad Groningen tot de brug in Zoutkamp, de grens tussen Groningen en Friesland. Aan de andere kant van de brug heet het Reitdiep Zoutkamperril. De naam Reitdiepdal doet vermoeden dat er duizelingwekkende hoogteverschillen zijn, dat valt echter tegen. Daarom is het beter om te spreken van het Reitdiepgebied. Het Reitdiepgebied is grofweg de driehoek Groningen-Baflo-Lauwersmeer.

DAN MAAR NAAR GARNWERD

De familie Hammingh was een toonbeeld van ondernemerschap. Naast hun bruisende café runden ze een scheepssloperij, veehandel, taxibedrijf en veerpond. In Garnwerd sloopten ze houten schepen, hoewel er beperkingen waren qua lengte. Elk jaar werden er zeven tot tien schepen ontmanteld, waarbij de mooiste stukken op de boeldag werden verkocht. Deze boeldag was een groot evenement waar boeren en particulieren hout konden kopen. De scheepssloperij stopte in 1943 door het verdwijnen van houten schepen, maar de winst was aanzienlijk, zoals blijkt uit de cijfers van 1919/1920.

WATERSCHAPSHUIS ONDERDENDAM

Onderdendam, gelegen op een snijpunt van land- en waterwegen, had het waterschapshuis, vroeger het Zijlvestershuis. Op e gevel: “Dei nait wil diek’n mout wiek’n’.”

Valcum

De herkomst van de naam Valcum is op twee manieren te verklaren. Het kan duiden op het huis van de man Falco, maar ook op het huis van de valk. Ook de naam Falconhem en later Falkum komt wel eens voor, maar dat maakt voor de betekenis van de naam niet veel uit. Tijdens de afgraving eind 19e eeuw werd er ook eenvoudig onderzoek gedaan naar de inhoud van de wierde. Daaruit viel op te maken dat er bewoningsporen waren die dateren van het begin van de jaartelling, maar ook uit de periodes 550 tot 650 en uit de periode 700 tot 1400.

Winsumerdiep

Het Winsumerdiep, vroeger ook Zijldiep genoemd, is een kanaal van het Boterdiep bij Onderdendam via het dorp Winsum naar het Reitdiep bij Schaphalsterzijl. Het is een overblijfsel van de Delf.

Tussen Onderdendam en Winsum loopt de vroegere Delf, nu het Winsumerdiep bijna recht, de licht slingerende loop tussen Winsum en het Reitdiep is een gevolg van de eb-en-vloedwerking uit de tijd dat het Reitdiep nog in open verbinding stond met de zee.

Winsumerdiep

Het Winsumerdiep, vroeger ook Zijldiep genoemd, is een kanaal van het Boterdiep bij Onderdendam via het dorp Winsum naar het Reitdiep bij Schaphalsterzijl. Het is een overblijfsel van de Delf.

Tussen Onderdendam en Winsum loopt de vroegere Delf, nu het Winsumerdiep bijna recht, de licht slingerende loop tussen Winsum en het Reitdiep is een gevolg van de eb-en-vloedwerking uit de tijd dat het Reitdiep nog in open verbinding stond met de zee.

DROGE VOETEN DANKZIJ WATERWOLF

In een leeg vlak deel van het Reitdiepgebied verwacht je niet een uit rood baksteen opgetrokken gebouw met glimmende pijpen en hoge romaans aandoende ramen. Het is een industrieel erfstuk dat in haar somberheid drukkend werkt op het landschap. Een landschap dat altijd dreigt aan natte voeten ten onder te gaan.

DAN MAAR NAAR GARNWERD

Pramen, Tassen, Eemspunters, Rijnaken, Tjalken of Botters, als ze van hout waren konden ze in Garnwerd gesloopt worden. Als in vroeger dagen een schip te veel mankementen had en de reparatie te kostbaar werd gaven schippers aan dat het schip “dan maar naar Garnwerd” moest.

Reitdiepgebied en de Hunze

Het Reitdiepgebied (ook wel minder juist Reitdiepdal) behoort tot de oudste cultuurlandschappen van Europa. De sterk meanderende rivier de Hunze (nu Reitdiep) verbond Groningen met de zee en ligt in het vroegere Hunzedal. In het huidige landschap zijn op veel plaatsen de oude rivierbeddingen nog goed zichtbaar, bijvoorbeeld rond het Oude Diepje bij Winsum.

TIGGELWERKEN ROND WINSUM

Langs het Winsumerdiep tussen Winsum en Onderdendam lagen ooit vijf steenbakkerijen, Actief, Lombok, De Brake, ‘Timmer en Weg’ en bij Onderdendam Aldershof.. Het Winsumerzijldiep was een gunstige locatie voor steenbakkerijen. Dat kwam doordat de aanvoer van brandstof in de vorm van turf de afvoer van geproduceerde stenen en buizen uitsluitend over water plaatsvond. Zo vervoerden turfschippers de brandstof per turfschip vanuit de veenkoloniën naar Winsum. Klei, de belangrijkste grondstof, was volop nabij de steenbakkerijen aanwezig.

WIERDA’S TIL

De duiker in het Omsnijdingskanaal in Winsum wordt mogelijk vervangen door een brug. Zoals gemeld heeft de Hogelandster gemeenteraad het college voor de zomer opgeroepen hier werk van te maken. Het zou een terugkeer betekenen van Wierda’s Til. Op deze plaats een duik in de geschiedenis van de brug, die Winsum zoveel mooier zou maken.

Oldiek bij Den Andel

“Dei nait wil diek’n mout wieken”. “Dei nait wil diek’n mout wieken”. Toch is het regelmatig gebeurd dat er geweken moest worden, of erger nog dat men verdronk. In de Linthorst Homan polder staat bijvoorbeeld een monument met genoemde tekst ter herinnering aan de dijkaanleggers. Het historische dijkmonument “De Oude Dijk” ligt langs de Tammesweg halverwege de weg van Den Andel naar Westernieland ligt. Deze weg volgt het oorspronkelijke tracé van de in de 13e eeuw gegraven oude dijk.

DE OVERZETTERIJ VAN HAMMINGH

Sinds 1907 waren belanghebbenden in Garnwerd en Klein Garnwerd bezig een brug over het Reitdiep voor elkaar te krijgen. De provincie was echter zeer terughoudend. Als argument werd gebruik dat de oostwest verbinding over het Reitdiep geen directe aansluiting heeft op bestaande provinciale wegen. Het ‘comité ter bevordering van de overbrugging van het Reitdiep bij Garnwerd’ kreeg pas na 23 jaar, omstreeks 1930 beweging in de zaak. Op 3 maart 1933 verricht burgemeester Wildervanck de Blécourt officiële openingshandeling.

OMSNIJDINGSKANAAL

Het Omsnijdingskanaal, ook wel bekend als het Hulpkanaal of Uitwateringskanaal, is een zijtak van het Winsumerdiep1. Het kanaal werd aangelegd om wateroverlast in de regio te verminderen, een probleem dat al in 1699 werd geconstateerd. Door de zwakke interne organisatie van de zijlvesten duurde het echter tot 1857 voordat de aanleg begon. Na veel discussie en weerstand werd uiteindelijk besloten het kanaal te graven, wat in 1858 begon. Het project kostte 28.000 gulden en omvatte ook de bouw van twee inmiddels verdwenen bruggen

DE BOOG

Winsum heeft een rijke geschiedenis, zichtbaar in gebouwen zoals de Boog. Deze stenen brug, gebouwd in 1808, verving een oude houten brug en werd een belangrijk verkeerspunt. De Boog moest meerdere keren worden hersteld en werd in 1940 opgeblazen door het Nederlandse leger. In 1941 werd een nieuwe brug gebouwd. De Boog blijft een karakteristiek en geliefd onderdeel van Winsum.