Ondanks dat de wierde onzichtbaar is, is de geschiedenis van de adellijke familie Onsta hier wel aan verbonden. Al in 1458 bezaten de machtige Onsta’s de wierde Lutkehuizen. Hun stamslot was de sterke borg te Sauwerd. Ook in Lutkehuizen bezaten zij een landgoed of heerd met 98 hectare land, waaronder de wierde. De grond wordt begin 19e eeuw afgegraven en van adellijk Lutkehuizen verdwijnt ieder spoor.
Om kwart over zes was de bus als laatste van acht uit Groningen vertrokken. Al snel verloor buschauffeur Havers de aansluiting met de andere bussen. Wellicht gehaast werd hij bij de onbewaakte overgang door de trein geschept.
Het Nieuwsblad van het Noorden van die avond schreef: “De autobus was geheel uiteengereten, zoodanig, dat het chassis ter hoogte van het midden van den trein langs de spoorweg kwam te staan. Een eind verder lag de cabine terwijl de carrosserie ineengedrukt en versplinterd voor de locomotief zat.”
Het gehucht met slechts enkele huizen en een camping dankt haar naam aan de naam van het waterschap dat destijds verantwoordelijk was voor de afwatering van het Reitdiep. Waar Kommerzijlsterrijte en Reitdiep samenkomen bouwde men 100 jaar geleden het eerste elektrische gemaal van ons land. In dit lege vlakke deel van het Reitdiepgebied verwacht je niet een uit rood baksteen opgetrokken gebouw met glimmende pijpen en hoge romaans aandoende ramen. Het is een industrieel erfstuk dat in haar somberheid drukkend werkt op het landschap. Een landschap dat altijd dreigt aan natte voeten ten onder te gaan.
Het huisje bij Breede hoort bij de Eppemaheerd en is eigendom van de familie Bentema. Op zijn land verbouwt Jan Bentema aardappelen, rode kool en graan. Dat het woninkje er nog staat is te danken aan zijn koppige grootvader. Nadat het in 1971 volgens de toen geldende normen onbewoonbaar was verklaard wilde opa het huisje niet verlaten. Het lukte het toenmalige bestuur van de gemeente Warffum dan ook niet om de bejaarde bewoner weg te krijgen. De man stelde niet zo heel veel eisen aan een leven op het land en wilde hier zijn laatste dagen slijten.
Inmiddels lijkt de spoorlijn tussen Winsum en Zoutkamp geheel uit het geheugen te zijn verdwenen. Wie het landschap bestudeert waar de trein ooit reed, kan toch plekken ontdekken die herinneren aan de stoomtrein voor goederen- en personenvervoer van weleer. Met het verdwijnen van rails en bielzen is herkennen lastig. Aan de hand van oude kaarten en het boek “De Atlas van verdwenen spoorlijnen” zijn ruim honderd jaar na de eerste trein nog overblijfselen van het enkelspoor terug te vinden.
Het gehucht ligt goed verstopt tussen Winsum en Onderdendam midden op de meeden. De mooiste manier om er te komen is via een herstelde oude kleiweg. Deze bereik je vanaf de Bosweg, die vanuit Onderdendam richting Winsum loopt. Eenmaal op de wierde aangekomen is het zoeken alvorens je de kern van het verdwenen dorp bereikt. Verscholen achter een bosje lig een bruggetje over een sloot met een hoge wal. Aan de andere kant van het water sta je op het kerkhof.
Waarom spreken Friezen over terpen en hebben wij het in Groningen over wierden? Het woord wierde past in het langgerekte wierdengebied van West-Friesland tot Sleeswijk-Holstein. Daarvan getuigen de vele plaatsnamen die als uitgang werd hebben. Werd, ward of het Duitse wurth komt van wierde. Zo spreken we van Feerwerd, Garnwerd, Stittswerd, Leeuwarden en Bolsward.
Het Reitdiepgebied (ook wel minder juist Reitdiepdal) behoort tot de oudste cultuurlandschappen van Europa. De sterk meanderende rivier de Hunze (nu Reitdiep) verbond Groningen met de zee en ligt in het vroegere Hunzedal. In het huidige landschap zijn op veel plaatsen de oude rivierbeddingen nog goed zichtbaar, bijvoorbeeld rond het Oude Diepje bij Winsum.
In opdracht van de provincie Groningen mocht House of Design langs de N361 drie aansprekende kunstwerken plaatsen. Het zijn Folly van Groningen (bij rotonde Mensingeweer), Folly Tiggel (bij rotonde Wehe-Den Hoorn en Bomen van Groningen bij Leens. In opdracht van de provincie Groningen mocht House of Design langs de N361 drie aansprekende kunstwerken plaatsen. De nieuwe objecten moesten aansluiten bij de omliggende natuur, geschiedenis en ook nog passen in het landschap. Twee zeer geslaagde projecten werden ontwikkeld door ontwerpstudio Volop.
In de zomermaanden is een tochtje naar de bijzondere kerk van Saaxumhuizen aan te bevelen, je kunt dan in de toren en genieten van een prachtig landschap. De romaans-gotische kerk, is groot in verhouding tot het kleine dorp.
“Dei nait wil diek’n mout wieken”. “Dei nait wil diek’n mout wieken”. Toch is het regelmatig gebeurd dat er geweken moest worden, of erger nog dat men verdronk. In de Linthorst Homan polder staat bijvoorbeeld een monument met genoemde tekst ter herinnering aan de dijkaanleggers. Het historische dijkmonument “De Oude Dijk” ligt langs de Tammesweg halverwege de weg van Den Andel naar Westernieland ligt. Deze weg volgt het oorspronkelijke tracé van de in de 13e eeuw gegraven oude dijk.
Sinds 1907 waren belanghebbenden in Garnwerd en Klein Garnwerd bezig een brug over het Reitdiep voor elkaar te krijgen. De provincie was echter zeer terughoudend. Als argument werd gebruik dat de oostwest verbinding over het Reitdiep geen directe aansluiting heeft op bestaande provinciale wegen. Het ‘comité ter bevordering van de overbrugging van het Reitdiep bij Garnwerd’ kreeg pas na 23 jaar, omstreeks 1930 beweging in de zaak. Op 3 maart 1933 verricht burgemeester Wildervanck de Blécourt officiële openingshandeling.
De moderne overheersende architectuur in onze omgeving was toen de eerste garages werden gebouwd de ‘Groninger Amsterdamse School’. Garages werden vooral in de buurt van doorgaande wegen gebouwd.
In dit artike lzes voorbeelden.
De Noorder Rondritten vinden hun oorsprong in Winsum als bij een vergadering in 1935 gesuggereerd wordt om een eenvoudige versie van de Elfstedentocht te houden. Ter gelegenheid van het vijftienjarig bestaan van de Noorder IJsbond werd op 8 januari 1940 de eerste Noorderrondrit gehouden met Winsum als startplaats. Er werden prijzen beschikbaar gesteld door het Gemeentebestuur, de Commissaris der Koningin en de Wierdastichting.
In de zeventiger jaren van de vorige eeuw ging mijn vader op ‘stadhuiskaartenjacht’, zoals hij dat noemde. Hij bezocht alle toenmalige gemeentes van Nederland en kocht in bijna 900 gemeenten een kaart van het gemeentehuis. Zijn verzameling is er een van wat ooit was, maar nog net niet verdwenen.
