Groninger Auto Omnibus Onderneming
De ontwikkeling van de benzinemotor bood inwoners in min of meer geïsoleerde agrarische gemeenschappen de kans om ook elders te werken en winkelen. Daar begin 20e eeuw alleen de rijke elite zich een auto kon veroorloven, kwamen er busdiensten voor het gewone volk. In mei 1911 wordt het eerste initiatief voor een auto-omnibusdienst in de provincie Groningen genomen door de NV Eerste Groninger Auto Omnibus Onderneming.
De officiële start was op 19 juni 1912. Waarmee de dienst de route Groningen – Usquert via Bedum, Onderdendam, Middelstum en Kantens begon. De bus reed 5 keer per dag. Al op 31 december van dat jaar besloot het provinciebestuur dat de ‘betrokken provinciale wegen’ niet bestand zijn tegen verkeer met motorrijtuigen op meer dan twee wielen en meer dan 2000 kg asbelasting. Protesteren hielp, want inwoners en gemeentebesturen krijgen het voor elkaar dat er op 2 april 1914 weer gereden werd. In 1938 gaat deze omnibusdienst op in de Gado.
Auto
Bij de rijken, die zich liever niet in het openbaar vervoer vertoonden, werd de toenemende vraag naar meer mobiliteit ingevuld door een eigen mobiel. De technisch eenvoudige auto’s hadden door de slechte wegen en matige kwaliteit van het materiaal veel onderhoud nodig. In eerste instantie kon reparatie en onderhoud bij de smid plaatsvinden, maar ook kleine starters begonnen destijds een garage in hun eigen schuurtjes. Al snel was er behoefte aan meer ruimte en werden er echte werkplaatsen gebouwd. De goed lopende bedrijfjes lieten hun nieuwe garages vaak in een moderne stijl door een architect ontwerpen.
Groninger Amsterdamse Schoolstijl
De moderne overheersende architectuur in onze omgeving was destijds de ‘Groninger Amsterdamse School’. Deze stijl wordt vooral gekenmerkt door gebruik te maken van zoveel mogelijk ‘eerlijke materialen’ als baksteen en hout. Deze vormgeving wordt dan ook baksteen-expressionisme genoemd. Dat is te zien aan het sierlijke metselwerk, de verspringende gevels en verschillende kleuren baksteen. Verder is het expressionistisch karakter herkenbaar aan de glas-in-loodramen, golvende gevels, torentjes, koperbeslag en hoge puntdaken. Garages werden vooral in de buurt van doorgaande wegen gebouwd. Door nieuwbouw en vooral wegverleggingen is dat tegenwoordig lastig te herkennen. Een mooi voorbeeld van garages langs een doorgaande weg tref je aan in Winsum, vlak over de provinciale brug bij de rotonde. Na aanleg van de brug passeerden hier de auto’s die noordwaarts reden. Er kwamen twee garages in elkaars buurt, de een is nu een fraai woonhuis en lijkt meer op een klassieke smederij.
De garage aan de andere kant van de provinciale weg, Schouwerzijlsterweg 1, was de garage van P. Heerema. Bijzonder is dat deze garage in Groninger Amsterdamse Schoolstijl zijn functie heeft behouden. Al is het niet meer voor auto ís, maar voor motoren. De rode baksteen, het puntdak en de houten planken als decoratie bij het dak zijn kenmerkend. Het enige dat is verdwenen zijn de smalle garagedeuren. Niet zo vreemd, want gaandeweg werden auto’s groter en breder. In Mensingeweer staan twee garages in genoemde bouwstijl tegenover elkaar. Hoofdstraat 7 en 20 hoorden bij garage Bakker. Nr. 7 is van 1927, op de gevel van het pand staat in witte letters: ‘Garage Bakker’. De bakstenen letters zijn van het Art Deco lettertype. Dit lettertype komt op meer garages voor (zoals in Warffum) en was in de tijd van de Groninger Amsterdamse School erg populair. Het woonhuis met de werkplaats ertegenover, op nummer 20, werd later gebouwd. Ook in Rasquert tref je op Meijmaweg 5 een stijlvolle garage aan. Ooit was dit garage Abbring. In de top van het woonhuis en de garage is merkwaardig siermetselwerk aanwezig. Het aardige van dit pand is dat er niet veel aan de buitenkant lijkt te zijn veranderd, zelfs de glas-in- loodramen zijn ongeschonden. In Eenrum aan de Burg. Wiersumstraat 14 staat een garage die opvalt omdat garage en woonhuis wat baksteenversiering betreft sterk op elkaar lijken. Ook het woonhuis ernaast is door dezelfde architect in dezelfde tijd gebouwd. De lateien (draagconstructie bovenraam) zijn bij beide huizen in beton en kiezelsteen uitgevoerd. De garage van Adorp staat naast de benzinepomp, maar is desondanks zijn functie kwijtgeraakt. Het woongedeelte heeft een kubusvorm, het daarnaast gelegen deel was ooit de smederij en onder het puntdak zat de garage. De deuren die hier ooit zaten zijn vervangen door ramen. Warffum had de mooiste garage in deze opsomming.
Aan de Juffer Marthastraat 1 zat ooit garage Zuidema. Hier verspringen de bakstenen naar alle kanten. Heldere baksteen en verspringende ramen zorgen voor een zeer fraai en ooit gewaagd ontwerp. Op nummer 41 in dezelfde straat nog een garage, traditioneler en met een stijl dak. Ondanks functieverandering is nog steeds goed te zien waarvoor de genoemde bouwwerken dienden. Behalve bij de garages hierboven zijn Groninger Amsterdamse Schoolgarages ook te vinden in Oldehove, Bedum, Kantens, Usquert, Uithuizen, Roodeschool, Bierum en Holwierde. Het zijn werkplaatsen uit een tijd dat er minder auto’s waren die meer onderhoud en reparatie nodig hadden dan wij nu gewend zijn.
Bronnen: