DE VERDWENEN WIERDE LUTKEHUIZEN

De Wierde van Lutkehuizen is verdwenen door afgraving voor vruchtbare grond, vooral vanwege de gunstige ligging naast het Winsumerdiep. De wierde was oorspronkelijk verbonden met de adellijke familie Onsta, die het landgoed in 1458 bezat. Na de moord door Eijlcke Onsta in 1570, verloor de familie het bezit. De wierde werd uiteindelijk volledig afgegraven en is nu onzichtbaar. De Lutkehuizerheerd werd een gewone boerderij na de verkoop in 1573. Begin 19e eeuw verdween elk spoor van adellijk Lutkehuizen door verdere afgraving.

TREINRAMP RANUM HERINNERT IN KAAKHORN

Om kwart over zes was de bus als laatste van acht uit Groningen vertrokken. Al snel verloor buschauffeur Havers de aansluiting met de andere bussen. Wellicht gehaast werd hij bij de onbewaakte overgang door de trein geschept.

Het Nieuwsblad van het Noorden van die avond schreef: “De autobus was geheel uiteengereten, zoodanig, dat het chassis ter hoogte van het midden van den trein langs de spoorweg kwam te staan. Een eind verder lag de cabine terwijl de carrosserie ineengedrukt en versplinterd voor de locomotief zat.”

DROGE VOETEN DANKZIJ WATERWOLF

Het gehucht met slechts enkele huizen en een camping dankt haar naam aan de naam van het waterschap dat destijds verantwoordelijk was voor de afwatering van het Reitdiep. Waar Kommerzijlsterrijte en Reitdiep samenkomen bouwde men 100 jaar geleden het eerste elektrische gemaal van ons land. In dit lege vlakke deel van het Reitdiepgebied verwacht je niet een uit rood baksteen opgetrokken gebouw met glimmende pijpen en hoge romaans aandoende ramen. Het is een industrieel erfstuk dat in haar somberheid drukkend werkt op het landschap. Een landschap dat altijd dreigt aan natte voeten ten onder te gaan.

BRINTAHUISJE

Het huisje bij Breede hoort bij de Eppemaheerd en is eigendom van de familie Bentema. Op zijn land verbouwt Jan Bentema aardappelen, rode kool en graan. Dat het woninkje er nog staat is te danken aan zijn koppige grootvader. Nadat het in 1971 volgens de toen geldende normen onbewoonbaar was verklaard wilde opa het huisje niet verlaten. Het lukte het toenmalige bestuur van de gemeente Warffum dan ook niet om de bejaarde bewoner weg te krijgen. De man stelde niet zo heel veel eisen aan een leven op het land en wilde hier zijn laatste dagen slijten.

MARNELIJN

Inmiddels lijkt de spoorlijn tussen Winsum en Zoutkamp geheel uit het geheugen te zijn verdwenen. Wie het landschap bestudeert waar de trein ooit reed, kan toch plekken ontdekken die herinneren aan de stoomtrein voor goederen- en personenvervoer van weleer. Met het verdwijnen van rails en bielzen is herkennen lastig. Aan de hand van oude kaarten en het boek “De Atlas van verdwenen spoorlijnen” zijn ruim honderd jaar na de eerste trein nog overblijfselen van het enkelspoor terug te vinden.

HET IS STIL IN ONDERWIERUM 

Het gehucht ligt goed verstopt tussen Winsum en Onderdendam midden op de meeden. De mooiste manier om er te komen is via een herstelde oude kleiweg. Deze bereik je vanaf de Bosweg, die vanuit Onderdendam richting Winsum loopt. Eenmaal op de wierde aangekomen is het zoeken alvorens je de kern van het verdwenen dorp bereikt. Verscholen achter een bosje lig een bruggetje over een sloot met een hoge wal. Aan de andere kant van het water sta je op het kerkhof.

TERP WERD WIERDE

Waarom spreken Friezen over terpen en hebben wij het in Groningen over wierden? Het woord wierde past in het langgerekte wierdengebied van West-Friesland tot Sleeswijk-Holstein. Daarvan getuigen de vele plaatsnamen die als uitgang werd hebben. Werd, ward of het Duitse wurth komt van wierde. Zo spreken we van Feerwerd, Garnwerd, Stittswerd, Leeuwarden en Bolsward.

Reitdiepgebied en de Hunze

Het Reitdiepgebied (ook wel minder juist Reitdiepdal) behoort tot de oudste cultuurlandschappen van Europa. De sterk meanderende rivier de Hunze (nu Reitdiep) verbond Groningen met de zee en ligt in het vroegere Hunzedal. In het huidige landschap zijn op veel plaatsen de oude rivierbeddingen nog goed zichtbaar, bijvoorbeeld rond het Oude Diepje bij Winsum.

VAN WAD TOT STAD

In opdracht van de provincie Groningen mocht House of Design langs de N361 drie aansprekende kunstwerken  plaatsen. Het zijn Folly van Groningen (bij rotonde Mensingeweer), Folly Tiggel (bij rotonde Wehe-Den Hoorn en Bomen van Groningen bij Leens. In opdracht van de provincie Groningen mocht House of Design langs de N361 drie aansprekende kunstwerken  plaatsen. De nieuwe objecten moesten aansluiten bij de omliggende natuur, geschiedenis en ook nog passen in het landschap. Twee zeer geslaagde projecten werden ontwikkeld door ontwerpstudio Volop.

SAAXUMHUIZEN

In de zomermaanden is een tochtje naar de bijzondere kerk van Saaxumhuizen aan te bevelen, je kunt dan in de toren en genieten van een prachtig landschap. De romaans-gotische kerk, is groot in verhouding tot het kleine dorp.

Oldiek bij Den Andel

“Dei nait wil diek’n mout wieken”. “Dei nait wil diek’n mout wieken”. Toch is het regelmatig gebeurd dat er geweken moest worden, of erger nog dat men verdronk. In de Linthorst Homan polder staat bijvoorbeeld een monument met genoemde tekst ter herinnering aan de dijkaanleggers. Het historische dijkmonument “De Oude Dijk” ligt langs de Tammesweg halverwege de weg van Den Andel naar Westernieland ligt. Deze weg volgt het oorspronkelijke tracé van de in de 13e eeuw gegraven oude dijk.

DE OVERZETTERIJ VAN HAMMINGH

Sinds 1907 waren belanghebbenden in Garnwerd en Klein Garnwerd bezig een brug over het Reitdiep voor elkaar te krijgen. De provincie was echter zeer terughoudend. Als argument werd gebruik dat de oostwest verbinding over het Reitdiep geen directe aansluiting heeft op bestaande provinciale wegen. Het ‘comité ter bevordering van de overbrugging van het Reitdiep bij Garnwerd’ kreeg pas na 23 jaar, omstreeks 1930 beweging in de zaak. Op 3 maart 1933 verricht burgemeester Wildervanck de Blécourt officiële openingshandeling.

GRONINGER AMSTERDAMSE SCHOOL GARAGES

De Groninger Auto Omnibus Onderneming (GAOO) werd opgericht in mei 1911 en startte officieel op 19 juni 1912 met een busdienst tussen Groningen en Usquert. De bus reed vijf keer per dag, maar werd eind 1912 tijdelijk stilgelegd vanwege de slechte staat van de wegen. Na protesten werd de dienst in april 1914 hervat en ging in 1938 op in de GADO. De opkomst van de auto zorgde ervoor dat rijke mensen hun eigen voertuigen gebruikten, wat leidde tot de oprichting van garages voor onderhoud en reparatie. Deze garages werden vaak gebouwd in de Groninger Amsterdamse Schoolstijl, gekenmerkt door baksteen-expressionisme. Een voorbeeld van dergelijke garages is te vinden in Winsum, nabij de provinciale brug.

NOORDERRONDRITTEN

Op 26 januari 2013 reisde Jan Uitham met commissaris Max van den Berg naar Winsum in een naar hem vernoemde trein. Ze werden ontvangen door de locoburgemeester en reden per koets naar de Winsumer Boog, waar Uitham werd gehuldigd voor zijn overwinning in de Noorderrondrit van 1963. Deze prestatie was bijzonder omdat hij acht dagen eerder tweede werd in de zwaarste Elfstedentocht ooit. Diverse sprekers prezen Uitham als een icoon van Groningen. De Noorder Rondritten begonnen in 1940 in Winsum, maar verhuisden later naar Baflo. De laatste tocht vond plaats in 1997.

Voormalige raadhuizen

In de zeventiger jaren van de vorige eeuw ging mijn vader op ‘stadhuiskaartenjacht’, zoals hij dat noemde. Hij bezocht alle toenmalige gemeentes van Nederland en kocht in bijna 900 gemeenten een kaart van het gemeentehuis. Zijn verzameling is er een van wat ooit was, maar nog net niet verdwenen.