TERP WERD WIERDE

Waarom spreken Friezen over terpen en hebben wij het in Groningen over wierden? Het woord wierde past in het langgerekte wierdengebied van West-Friesland tot Sleeswijk-Holstein. Daarvan getuigen de vele plaatsnamen die als uitgang werd hebben. Werd, ward of het Duitse wurth komt van wierde. Zo spreken we van Feerwerd, Garnwerd, Stitswerd, Leeuwarden en Bolsward.

Het Groninger woord voor een bewoonde hoogte, een wierde, past veel beter dan het Friese terp. In het Oud-Fries had men het over een werth. Het woord wierde verdween rond 1500 uit ons land. In de plaatsnamen bleef het woord “werd” wel bestaan.

De kunstmatig opgeworpen woonhoogten in het kustgebied werden sindsdien overal in Nederland terp genoemd, bijzonder want terp betekent dorp, zonder recht te doen aan de bijzondere historische betekenis. Dankzij de archeoloog Van Giffen, de onderzoeker van de wierde van Ezinge, kwam het woord wierde begin vorige eeuw weer in gebruik.

Rond 1912 ontstond een conflict tussen de Friese professor Holwerda en zijn assistent, de latere Groningse hoogleraar Van Giffen, over opgravingsmethoden. Zelfs bemiddeling door de toenmalige minister-president, Cort van der Linden, mocht niet baten. Van Giffen trof met het woord wierde zijn van origine Friese aartsvijand Holwerda, die almaar het Hollandse woord terp gebruikte. Nadat ook Klaas ter Laan het woord wierde in zijn Groninger woordenboek overnam, vond het woord langzamerhand weer ingang als aanduiding voor door mensenhanden opgehoogde bewoning in Groningen.

Er zijn ook andere plaatsnamen met uitgangen die veel in onze omgeving voorkomen en een bijzondere historische betekenis hebben. Na een periode waarin de zee vaak het noordelijke kweldergebied overstroomde en bewoning niet zo gunstig was, kwam men hier in de 7e eeuw weer wonen. Meerdere dorpen kregen toen namen met als uitgang -um, zoals in Winsum, Obergum, Fransum. De uitgang heem verbasterde tot -um, hetgeen woonplaats betekent. De uitgang heem is trouwens niet exclusief voor noordelijke gebieden; ook elders in Nederland werden vele plaatsen met heem, hem, heim aangeduid.